Trước đây, vấn đề phân cấp ở địa phương đã được đặt ra trong Luật Tổ chức HĐND và UBND, tuy nhiên, tại Luật này mới chỉ dừng lại ở việc HĐND, UBND các cấp thực hiện một số nhiệm vụ theo phân cấp của cơ quan nhà nước cấp trên, chưa có quy định rõ ràng về nguyên tắc, thẩm quyền, hình thức thức thực hiện, còn ủy quyền thì chưa được đặt ra, dẫn đến có nhiều vướng mắc, chưa có sự thống nhất khi thực hiện nhiệm vụ này. Vì vậy, Luật Tổ chức chính quyền địa phương và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Tổ chức chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương đã quy định cụ thể làm cơ sở cho cơ quan, người có thẩm quyền thực hiện việc phân cấp, ủy quyền nhằm tăng hiệu quả trong thực hiện chức năng quản lý nhà nước.

Về thẩm quyền thực hiện:

Đối với hoạt động phân cấp, theo quy định thì đối với địa phương cơ quan có thẩm quyền thực hiện việc phân cấp là HĐND, UBND. Theo đó, căn cứ vào yêu cầu công tác, khả năng thực hiện và điều kiện, tình hình cụ thể, cơ quan nhà nước ở địa phương được quyền phân cấp cho chính quyền địa phương hoặc cơ quan nhà nước cấp dưới thực hiện. Như vậy theo quy định, việc phân cấp cũng phải tùy thuộc vào tình hình cụ thể và điều kiện, khả năng thực hiện chứ không phải tất cả các trường hợp đều có thể phân cấp và cơ quan được phân cấp (UBND cấp dưới hoặc các sở, ban, ngành hoặc các phòng, ban, trực thuộc UBND) phải thực hiện trong phạm vi được phân cấp.

Đối với hoạt động ủy quyền, cơ quan hành chính nhà nước cấp trên có thể ủy quyền cho Ủy ban nhân dân cấp dưới trực tiếp, Ủy ban nhân dân có thể ủy quyền cho cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cùng cấp hoặc đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc, Chủ tịch Ủy ban nhân dân có thể ủy quyền cho Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp, người đứng đầu cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cùng cấp, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp dưới trực tiếp thực hiện một hoặc một số nhiệm vụ, quyền hạn của mình. Như vậy, điểm khác biệt trong thẩm quyền thực hiện của hoạt động ủy quyền so với phân cấp đó là ngoài việc cơ quan thực hiện ủy quyền, thì Luật cũng quy định việc ủy quyền của cá nhân mà cụ thể đó là Chủ tịch UBND. Tuy nhiên, Luật chưa quy định trường hợp ủy quyền cho người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc UBND cùng cấp. Điều này dẫn đến vướng mắc cho địa phương trong quá trình triển khai thực hiện, đặc biệt là trong các nội dung ủy quyền cho người đứng đầu Ban Quản lý dự án (Chủ đầu tư) thực hiện phê duyệt quyết toán vốn đầu tư xây dựng.

Về thời gian thực hiện:

Theo đó, đối với hoạt động phân cấp, Luật không quy định việc xác định khoảng thời gian phân cấp nhất định nhưng “phải được thực hiện một cách liên tục, thường xuyên”, còn đối với ủy quyền thì phải xác định trong một khoảng thời gian cụ thể.

Về nguyên tắc và hình thức thực hiện

Việc phân cấp phải bảo đảm các nguyên tắc quy định tại khoản 2 Điều 11  của Luật này. Theo đó, khi thực hiện việc phân cấp phải đảm bảo các nguyên tắc: a) Bảo đảm quản lý nhà nước thống nhất về thể chế, chính sách, chiến lược và quy hoạch đối với các ngành, lĩnh vực; bảo đảm tính thống nhất, thông suốt của nền hành chính quốc gia b) Phát huy quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính trong việc thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước trên địa bàn theo quy định của pháp luật; c) Kết hợp chặt chẽ giữa quản lý theo ngành với quản lý theo lãnh thổ, phân định rõ nhiệm vụ quản lý nhà nước giữa chính quyền địa phương các cấp đối với các hoạt động kinh tế - xã hội trên địa bàn lãnh thổ; d) Việc phân định thẩm quyền phải phù hợp với điều kiện, đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo và đặc thù của các ngành, lĩnh vực; đ) Những vấn đề liên quan đến phạm vi từ hai đơn vị hành chính cấp xã trở lên thì thuộc thẩm quyền giải quyết của chính quyền địa phương cấp huyện; những vấn đề liên quan đến phạm vi từ hai đơn vị hành chính cấp huyện trở lên thì thuộc thẩm quyền giải quyết của chính quyền địa phương cấp tỉnh; những vấn đề liên quan đến phạm vi từ hai đơn vị hành chính cấp tỉnh trở lên thì thuộc thẩm quyền giải quyết của cơ quan nhà nước ở trung ương, trừ trường hợp luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội, nghị định của Chính phủ có quy định khác; e) Việc phân quyền, phân cấp cho các cấp chính quyền địa phương phải bảo đảm điệu kiện về tài chính, nguồn nhân lực và các điều kiện cần thiết khác; gắn phân quyền, phân cấp với cơ chế kiểm tra, thanh tra khi thực hiện phân quyền, phân cấp. Chính quyền địa phương thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn đã được phân quyền, phân cấp và chịu trách nhiệm trong phạm vi được phân quyền, phân cấp. Còn đối với hoạt động ủy quyền, Luật không quy định cụ thể từng nguyên tắc trong một khoản của điều như đối với phân cấp mà chỉ mang tính chất chung.

Hình thức phân cấp bắt buộc phải là văn bản quy phạm pháp luật, còn đối với ủy quyền thì chỉ quy định là hình thức văn bản (với quy định này được hiểu là việc ủy quyền có thể tùy thuộc vào nội dung của văn bản, thẩm quyền để xác định văn bản ủy quyền theo hình thức văn bản hành chính hay văn bản quy phạm pháp luật).

Thời gian qua, việc phân cấp, ủy quyền cho chính quyền địa phương của tỉnh đã được trên khai thực hiện theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi năm 2019). Với vai trò là cơ quan quản lý nhà nước trong công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, qua theo dõi cho thấy, từ năm 2016 đến nay (sau khi Luật Tổ chức chính quyền địa phương có hiệu lực) HĐND, UBND tỉnh đã ban hành 16 văn bản quy phạm pháp luật để thực hiện việc phân cấp trên các lĩnh vực như tài chính; tổ chức bộ máy và biên chế; xây dựng; khoa học và công nghệ; nông nghiệp và phát triển nông thôn; công thương. Đối với việc ủy quyền, trong lĩnh vực đất đai, UBND tỉnh cũng đã ban hành văn bản quy phạm pháp luật để ủy quyền cho Ủy ban nhân dân các huyện, thành phố, thị xã xây dựng, thẩm định, phê duyệt giá đất cụ thể.

Trong xu thế hội nhập hiện nay, Chính phủ. HĐND, UBND tỉnh luôn chú trọng đến thực hiện hoạt động cải cách hành chính, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, do đó việc phân cấp, ủy quyền trong quản lý hành chính nhà nước có ý nghĩa rất quan trọng. Thông qua hoạt động này nhằm phát huy tính năng động, sáng tạo, quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương trên cơ sở phân định rõ, cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của mỗi cấp trong bộ máy chính quyền nhà nước. Tuy nhiên, việc phân cấp, ủy quyền còn vẫn còn hạn chế, mới chỉ ở một số lĩnh vực mà chưa bao trùm được một cách tổng thể. Vì vậy, trong thời gian tới, các cơ quan chuyên môn, cần mạn dạn chủ động tham mưu việc phân cấp, ủy quyền để góp phần thực hiện quản lý nhà nước một cách tập trung, thống nhất và đảm bảo thông suốt của chính quyền từ tỉnh đến xã, thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển./.

                                                                                               Hải Giang