Hiện nay theo Luật xử lý vi phạm hành chính và Nghị định số 166/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2023 của Chính phủ quy định về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính thì có các biện pháp cưỡng chế như: (i) khấu trừ một phần lương hoặc một phần thu nhập; (ii) khấu trừ tiền từ tài khoản; (iii) kê biên tài sản có giá trị tương ứng với số tiền phạt để bán đấu giá; (iiii) thu tiền, tài sản của đối tượng bị cưỡng chế do cá nhân, tổ chức khác đang giữ trong trường hợp cá nhân, tổ chức sau khi vi phạm cố tình tẩu tán tài sản; (iiiii) Buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả. Mặc dù luật và nghị định đã quy định cụ thể về việc áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính nhưng trong quá trình áp dụng những người có thẩm quyền phải tuân thủ các quy định của pháp luật để không ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Do đó, để thực hiện đúng các quy định thì quá trình thực hiện cưỡng chế cần phải quan tâm các nội dung sau:

          Thứ nhất, về thẩm quyền ban hành quyết định cưỡng chế: các chức danh được quy định tại Điều 87 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 được sửa đổi bởi Khoản 44 Điều 1 Luật Xử lý vi phạm hành chính sửa đổi 2020 thì có thẩm quyền ban hành quyết định cưỡng chế. Theo đó thì các chức danh này có thể ủy quyền cho người khác thực hiện việc ban hành quyết định cưỡng chế dựa trên quyết định giao quyền. Việc quy định này đã tạo ra sự “linh động” trong quá trình thi hành pháp luật cho các chức danh có thẩm quyền, bởi trong quy trình xử lý vi phạm hành chính việc tuân thủ về trình tự thủ tục hết sức chặt chẽ, đặc biệt về mặt thời hạn vì trong thực tiễn không phải lúc nào các chức danh này cũng có mặt để xử lý kịp thời các nhiệm vụ thuộc thẩm quyền của mình.

          Thứ hai, về nguyên tắc áp dụng các biện pháp cưỡng chế: (i) Việc cưỡng chế chỉ được thực hiện khi có quyết định cưỡng chế bằng văn bản của người có thẩm quyền; (ii) Việc quyết định áp dụng biện pháp cưỡng chế phải căn cứ vào nội dung, tính chất, mức độ, điều kiện thi hành quyết định cưỡng chế và tình hình thực tế ở địa phương; (iii) Người có thẩm quyền ra quyết định cưỡng chế quyết định áp dụng các biện pháp cưỡng chế theo thứ tự Khấu trừ một phần lương hoặc một phần thu nhập, khấu trừ tiền từ tài khoản của cá nhân, tổ chức vi phạm; Kê biên tài sản có giá trị tương ứng với số tiền phạt để bán đấu giá; Thu tiền, tài sản khác của đối tượng bị cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính do cá nhân, tổ chức khác đang giữ trong trường hợp cá nhân, tổ chức sau khi vi phạm cố tình tẩu tán tài sản. Theo đó, các biện pháp cưỡng chế thu tiền chỉ áp dụng các biện pháp tiếp theo khi không thể áp dụng các biện pháp cưỡng chế đó hoặc đã áp dụng nhưng chưa thu đủ số tiền bị cưỡng chế theo quyết định cưỡng chế. Chính vì vậy, trong quá trình áp dụng các biện pháp cưỡng chế thu tiền, người có thẩm quyền không được phép tùy tiện lựa chọn hình thức mà phải thực hiện theo thứ tự nhằm đảm bảo việc bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của người vi phạm.

          Thứ ba, về thời hạn ban hành và thi hành quyết định cưỡng chế: Hiện nay luật và Nghị định số 166/2013/NĐ-CP không có quy đinh cụ thể về thời hạn ban hành quyết định cưỡng chế. Đối với việc cưỡng chế thu tiền xử phạt tại khoản 1 Điều 78 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 được sửa đổi bổ sung tại khoản 39 Điều 1 Luật Xử lý vi phạm hành chính sửa đổi 2020 chỉ quy định nếu quá thời hạn thi hành quyết định xử phạt sẽ bị cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt và cứ mỗi ngày chậm nộp tiền phạt thì cá nhân, tổ chức vi phạm phải nộp thêm 0,05% tính trên tổng số tiền phạt chưa nộp. Quy định đi theo hướng mở, do đó quá trình thực thi người có thẩm quyền thường không ban hành quyết định cưỡng chế thi hành ngay sau khi hết thời hạn ghi trong quyết định mà kéo dài việc này, vì vậy cũng cần phải xem xét việc quy định thời hạn ban hành quyết định cưỡng chế tránh trường hợp tùy tiện trong áp dụng pháp luật.

          Mặc dù pháp luật không quy định về thời hạn ban hành quyết định cưỡng chế nhưng tại điều 88 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 được sửa đổi bổ sung tại điểm b khoản 45 Điều 1 Luật Xử lý vi phạm hành chính sửa đổi 2020 quy định về thời hiệu thi hành quyết định cưỡng chế được tính kể từ ngày ra quyết định cưỡng chế cho đến thời điểm chấm dứt hiệu lực thi hành của quyết định xử phạt vi phạm hành chính; quá thời hạn này thì không thi hành quyết định, cưỡng chế đó. Do vậy, khi hết thời hạn thi hành quyết định xử phạt thì người có thẩm quyền không được phép ban hành quyết định cưỡng chế để thu tiền phạt. Việc không quy định thời hạn ban hành quyết định cưỡng chế nhưng vẫn quy định về thời hạn thi hành quyết định cưỡng chế nên đòi hỏi người có thẩm quyền buộc phải xem xét để ban hành quyết định cưỡng chế phù hợp nhằm buộc người vi phạm phải thực hiện trách nhiệm của mình.

Riêng đối với quyết định xử phạt có áp dụng hình thức xử phạt tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính, áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả khi hết thời hạn thi hành quyết định xử phạt thì vẫn phải cưỡng chế tịch thu tang vật, phương tiện, áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả. Do vậy, khi hết thời hạn thi hành quyết định xử phạt thì người có thẩm quyền vẫn phải ban hành quyết định cưỡng chế tịch thu tang vật, phương tiện, áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả.

Thứ tư, về trách nhiệm tổ chức thi hành: Tại Điều 6 Nghị định số 166/2013/NĐ-CP thì người ra quyết định cưỡng chế có trách nhiệm tổ chức thực hiện việc cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt của mình và của cấp dưới. Đối với quyết định cưỡng chế của Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp thì Chủ tịch Ủy ban nhân dân ra quyết định cưỡng chế căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân để phân công cơ quan chủ trì tổ chức thi hành quyết định cưỡng chế. Việc phân công cơ quan chủ trì phải trên nguyên tắc vụ việc thuộc lĩnh vực chuyên môn của cơ quan nào thì giao cơ quan đó chủ trì; trường hợp vụ việc liên quan đến nhiều cơ quan thì căn cứ vào từng trường hợp cụ thể để quyết định giao cho một cơ quan chủ trì tổ chức thi hành quyết định cưỡng chế. Trong thực tiễn thi hành không ít vụ việc Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp khi phân công cơ quan chủ trì thực hiện đã không dựa trên nguyên tắc vụ việc thuộc lĩnh vực chuyên môn của cơ quan nào thì giao cơ quan đó chủ trì. Việc giao cho cơ quan không có chuyên môn thực hiện có thể dẫn đến hiệu quả thi hành không cao, nhưng một hệ lụy lớn đó là vi phạm về trình tự, thủ tục thực hiện cưỡng chế có thể dẫn đến việc khiếu nại, khởi kiện của người dân. Chính vì vậy, quá trình thi hành cưỡng chế buộc người ban hành quyết định và các tổ chức, cá nhân tham gia phối hợp phải thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ được giao.

Trong quá trình thi hành quyết định xử phạt về góc độ quản lý Nhà nước luôn mong muốn việc vi phạm hành chính được xử lý kịp thời, người vi phạm chấp hành nghiêm túc, nhưng khi các đối tượng không tự nguyện thi hành thì các cơ quan Nhà nước phải sử dụng các chế tài để cưỡng chế thực hiện. Tuy nhiên, quá trình thực hiện cần tuân thủ nghiêm ngặt về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, thời hạn và thời hiệu để đảm bảo áp dụng đúng quy định pháp luật./.

Bùi Cẩm Thạch