Sau gần 28 năm thành lập, đặc biệt là từ khi đổi mới công tác TGPL và sau 7 năm triển khai Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đến nay, hệ thống TGPL đã đạt được một số kết quả quan trọng đáng ghi nhận: Thể chế về TGPL ngày càng được hoàn thiện; tổ chức thực hiện TGPL được sắp xếp, tăng cường; người thực hiện TGPL ngày càng nâng cao năng suất, chất lượng; hoạt động TGPL ngày càng đi vào nề nếp, tập trung vào nhiệm vụ trọng tâm là thực hiện vụ việc, nhất là vụ việc tham gia tố tụng. Chất lượng dịch vụ TGPL ngày càng được nâng cao, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL. Truyền thông về TGPL ngày càng hiệu quả với nhiều hình thức đa dạng; ứng dụng công nghệ thông tin bước đầu để nâng cao hiệu quả quản lý và thực hiện TGPL. Hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước TGPL được tăng cường, đóng góp tích cực vào việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ của Bộ, ngành Tư pháp và vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong từng giai đoạn...

Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Hà Tĩnh tổ chức phiên tòa trực tuyến

 Bên cạnh đó, công tác TGPL vẫn còn một số tồn tại, hạn chế đòi hỏi cần tiếp tục nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả, vai trò của việc hiện đại hóa ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động TGPL để đáp ứng nhu cầu thực tiễn và yêu cầu của công tác cải cách tư pháp, cải cách hành chính.

Trong quá trình hiện đại hóa và ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động TGPL, các khó khăn chủ yếu phát sinh từ vấn đề tích hợp hệ thống và dữ liệu, đào tạo nhân lực, bảo mật thông tin, chi phí đầu tư, cùng với sự chênh lệch về hạ tầng kỹ thuật giữa các địa phương. Các hệ thống dữ liệu hiện tại thường được xây dựng trên nền tảng cũ, không tương thích với các công nghệ mới, gây khó khăn trong việc liên kết thông tin giữa các cơ quan như Tòa án, Viện Kiểm sát, Công an… Điều này dẫn đến sự không nhất quán trong dữ liệu, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý và giám sát vụ việc.

Bên cạnh đó, việc chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân viên trong lĩnh vực trợ giúp pháp lý gặp nhiều trở ngại khi nhiều cán bộ chưa có đủ kiến thức chuyên sâu về công nghệ thông tin, từ đó làm tăng chi phí và thời gian cần thiết để vận hành hệ thống.

Việc bảo mật thông tin, số hóa dữ liệu vụ việc, thông tin cá nhân và tài liệu pháp lý đòi hỏi phải có các biện pháp bảo mật nghiêm ngặt nhằm phòng tránh rủi ro mất mát hoặc lộ lọt thông tin, nếu không sẽ làm mất lòng tin của người dân vào hệ thống. Thêm vào đó, chi phí đầu tư ban đầu cho hạ tầng công nghệ, xây dựng phần mềm và ứng dụng di động rất cao, đồng thời đòi hỏi sự đầu tư liên tục để duy trì và nâng cấp hệ thống, điều này dễ gây ra sự chênh lệch giữa các khu vực.  

Sự khác biệt về hạ tầng kỹ thuật giữa các khu vực đô thị và nông thôn cũng là một thách thức lớn, khiến người dân ở vùng kém phát triển gặp khó khăn trong việc tiếp cận và sử dụng các dịch vụ trợ giúp pháp lý trực tuyến. Những vấn đề này đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, đầu tư bài bản về nhân lực và tài chính, cũng như xây dựng các tiêu chuẩn và quy định pháp lý phù hợp nhằm đảm bảo quá trình ứng dụng công nghệ thông tin trong TGPL được triển khai hiệu quả và bền vững.

Việc bố trí cơ sở vật chất ở một số Trung tâm TGPL nhà nước chưa được quan tâm đúng mức, nhất là cho việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động TGPL, xây dựng điểm cầu thành phần và tham gia phiên tòa trực tuyến, phương tiện làm việc phục vụ hoạt động nghề nghiệp bảo đảm tính kịp thời, chủ động...

Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Hà Tĩnh tổ chức

truyền thông về TGPL và tư vấn pháp luật tại cơ sở

Sau đây là đề xuất một số giải pháp trong thời gian tới nhằm xây dựng một hệ thống TGPL hiện đại, minh bạch và tiện ích, góp phần khẳng định vai trò của công nghệ trong việc bảo vệ quyền lợi của người dân và đảm bảo công bằng trước pháp luật:

Thứ nhất,  xây dựng và phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu về TGPL

Việc xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử về TGPL là bước đệm quan trọng trong quá trình hiện đại hóa hoạt động TGPL. Hệ thống này không chỉ giúp lưu trữ, quản lý thông tin vụ việc, danh mục người được trợ giúp và đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý một cách khoa học mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc giám sát, đánh giá chất lượng dịch vụ: Phát triển phần mềm quản lý TGPL cho phép các Trung tâm cập nhật và theo dõi tiến độ xử lý vụ việc theo thời gian thực; Liên kết dữ liệu với các cơ quan như Tòa án, Viện kiểm sát và Công an để đảm bảo tính nhất quán của thông tin và hỗ trợ quá trình giải quyết vụ việc; Xây dựng cổng thông tin điện tử và ứng dụng di động, cho phép người dân tra cứu thông tin, gửi yêu cầu trợ giúp trực tuyến, đặt lịch tư vấn và theo dõi tiến độ xử lý vụ việc.

Nhờ đó, người dân sẽ dễ dàng tiếp cận các dịch vụ TGPL qua nhiều kênh trực tuyến, giảm thiểu thủ tục hành chính và tăng cường tính minh bạch, đồng thời nâng cao hiệu quả kết nối giữa các cơ quan tư pháp.

Thứ hai, tăng cường tư vấn pháp lý trực tuyến

Việc đẩy mạnh tư vấn pháp lý trực tuyến là giải pháp hiệu quả nhằm mở rộng phạm vi tiếp cận TGPL, đặc biệt đối với nhóm đối tượng yếu thế. Sử dụng công nghệ thông tin, người dân có thể nhận tư vấn nhanh chóng, tiện lợi mà không cần đến trực tiếp Trung tâm, từ đó tiết kiệm thời gian và chi phí di chuyển. Cụ thể: Xây dựng nền tảng tư vấn pháp lý trực tuyến qua cổng thông tin điện tử, cho phép người dân gửi yêu cầu, hỏi đáp qua biểu mẫu trực tuyến hoặc trò chuyện trực tiếp với Trợ giúp viên pháp lý; Phát triển ứng dụng di động TGPL giúp người dân tra cứu thông tin pháp lý, gửi yêu cầu trợ giúp mọi lúc, mọi nơi và nhận thông báo cập nhật chính sách pháp luật mới; Thiết lập tổng đài tư vấn pháp luật miễn phí với dịch vụ 24/7, kết hợp với hệ thống phản hồi tự động để xử lý các câu hỏi phổ biến, giảm tải cho nhân viên tư vấn; Tăng cường tư vấn qua các kênh mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok, YouTube, tổ chức các buổi tư vấn trực tuyến (livestream) nhằm phổ biến kiến thức pháp luật và giải đáp thắc mắc kịp thời. Qua đó, người dân sẽ được tiếp cận TGPL nhanh chóng, an toàn và hiệu quả, đồng thời tạo cơ chế hỗ trợ liên tục, đặc biệt trong các trường hợp khẩn cấp.

Thứ ba, ứng dụng công nghệ trong giám sát và đánh giá chất lượng TGPL

Để đảm bảo hoạt động TGPL diễn ra một cách minh bạch và đạt chất lượng cao, việc ứng dụng công nghệ trong giám sát và đánh giá là một yếu tố then chốt. Hệ thống giám sát trực tuyến không chỉ giúp theo dõi tiến độ xử lý vụ việc mà còn tạo ra cơ sở dữ liệu toàn diện để đánh giá chất lượng dịch vụ. Cần xây dựng hệ thống phản hồi trực tuyến, cho phép người dân đánh giá chất lượng dịch vụ và gửi góp ý kịp thời; Triển khai hệ thống quản lý TGPL trực tuyến, lưu trữ thông tin các vụ việc, Trợ giúp viên pháp lý và Luật sư ký hợp đồng để đảm bảo quản lý thống nhất trên toàn quốc; Ứng dụng công nghệ ghi âm, ghi hình trong các buổi tư vấn trực tiếp, lưu trữ dữ liệu trên nền tảng đám mây và sử dụng công nghệ nhận diện giọng nói để phân tích nội dung tư vấn, từ đó đảm bảo Trợ giúp viên pháp lý tuân thủ đúng quy định pháp luật và chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp. Những giải pháp này sẽ giúp nâng cao hiệu quả giám sát, đảm bảo tính minh bạch trong quá trình TGPL và hỗ trợ cơ quan chức năng điều chỉnh, cải tiến dịch vụ theo thời gian thực.

Thứ tư, đẩy mạnh số hóa tài liệu và tuyên truyền pháp luật qua công nghệ số

Việc số hóa tài liệu pháp lý và đẩy mạnh tuyên truyền qua các nền tảng số là giải pháp nhằm giúp người dân dễ dàng tiếp cận thông tin pháp luật một cách nhanh chóng, chính xác và hiệu quả. Đây cũng là cách giúp nâng cao nhận thức pháp luật trong cộng đồng và góp phần hiện đại hóa hệ thống TGPL. Các giải pháp cụ thể bao gồm: Số hóa các văn bản, tài liệu pháp lý và xây dựng kho dữ liệu mở, giúp người dân tra cứu thông tin liên quan đến TGPL một cách thuận tiện; Phát triển các sản phẩm truyền thông điện tử như video, hình ảnh, tài liệu điện tử được đăng tải trên các kênh như YouTube, TikTok và Facebook nhằm tuyên truyền về quyền lợi và thủ tục của TGPL; Ứng dụng công nghệ phiên dịch tự động, hỗ trợ người dân tộc thiểu số và người khiếm thính tiếp cận thông tin pháp luật, mở rộng phạm vi tiếp cận cho mọi đối tượng trong xã hội. Nhờ đó, các thông tin pháp luật được phổ biến rộng rãi hơn, giúp giảm thiểu chi phí in ấn, tiết kiệm thời gian tra cứu và thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực Tư pháp.

Những giải pháp hiện đại hóa và ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động trợ giúp pháp lý được triển khai trong thời gian tới hứa hẹn sẽ tạo ra một hệ thống TGPL hiện đại, tiện ích và minh bạch. Từ việc xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử, tăng cường tư vấn trực tuyến, ứng dụng công nghệ trong giám sát đánh giá đến việc số hóa tài liệu và tuyên truyền pháp luật qua công nghệ số, tất cả đều hướng tới mục tiêu chung là giúp người dân dễ dàng tiếp cận dịch TGPL, giảm bớt thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý của các cơ quan tư pháp. Qua đó, hoạt động TGPL không chỉ góp phần bảo vệ quyền lợi của người dân mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của Hệ thống Tư pháp trong thời kỳ hội nhập số.

 Anh Thơ - Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước